Croeso i Neuadd Bentref

Rhydymain

Mae hanes Neuadd Rhyd-y-main yn mynd yn ôl i bumdegau’r ganrif ddiwethaf. Ar y pryd, cynhelid gweithgareddau’r ardal yn yr hen ‘sianti’, strwythur sinc a brynwyd yn dilyn y rhyfel er budd yr ardal gan y diweddar Hugh Evans, Hengwrt, o wersyll milwrol Bron Aber. Safai’r sianti nid nepell o safle’r lloches bws sydd wrth yr ysgol heddiw. Ond fis Hydref 1959, cynhaliwyd cyfarfod i drafod priodoldeb codi neuadd newydd a phenderfynwyd gwneud hynny ar dir a gafwyd yn rhad drwy garedigrwydd y diweddar John Hughes, Y Felin Newydd. Sicrhawyd grant o £4,427 gan y Weinyddiaeth Addysg, sef hanner cost y gwaith adeiladu a’r costau dodrefnu. Bu’n rhaid i’r ardalwyr godi’r swm cyfatebol a gwnaed hynny drwy drefnu casgliad o dŷ i dŷ yn yr ardal ac anfon llythyr apêl at gyfeillion a oedd â chysylltiad agos â’r ardal, a thrwy gynnal bob math o weithgareddau. Mae arnom ddyled fawr i’r pwyllgor gwreiddiol hwnnw a weithiodd mor ddygn i “sicrhau neuadd deilwng i wasanaethu’r ardal am gyfnod hir” (gweler llun aelodau’r pwyllgor gwreiddiol a’u henwau). Yn ogystal â chasglu’r arian, torchodd nifer o’r pwyllgor eu llewys yn llythrennol a mynd ati i baratoi’r safle gan ddefnyddio peiriannau a gafwyd ar fenthyg gan amrywiol fusnesau, yn cynnwys y Comisiwn Coedwigo. Roedd geiriau R. Williams Parry i Neuadd Mynytho, sef “cyd-ddyheu a’i cododd hi”, yr un mor berthnasol i Neuadd Rhyd-y- main. Erbyn 1962, roedd y neuadd ar ei thraed ac ar y 18fed o Fai’r flwyddyn ganlynol, fe’i hagorwyd yn swyddogol gan T. W. Jones, yr Aelod Seneddol ar y pryd, a chynhaliwyd cyngerdd dathlu gyda’r nos. Byth ers hynny, bu’r neuadd yn fwrlwm o weithgareddau, a’r gobaith yw bod dyhead y pwyllgor gwreiddiol wedi’i wireddu, sef “gweld eu hymdrechion yn foddion i gadw’n fyw y Gymdeithas Gymraeg yr ymfalchïent ynddi”. Os hoffech ddarllen yr hanes mewn mwy o fanylder, trowch at ddwy daflen ddifyr a argraffwyd gan y pwyllgor gwreiddiol: Hanes Codi’r Neuadd ac Agoriad Swyddogol y Neuadd. “Yn addas ar fin Eiddon, Rhin a ddaw o’r Neuadd hon.”